Giả vờ điếc

Cho đến giờ, cuộc đối thoại với Facebook vẫn đang là cuộc nói chuyện với người giả vờ điếc. Câu hỏi thường trực vẫn là: “Thế nếu chúng tôi không đáp ứng yêu cầu chặn, hạ nội dung đó thì các bạn sẽ làm gì?”. Khi thiếu niềm tin, cuộc đối thoại trở thành cuộc so găng. Làm gì, như thế nào, vào lúc nào, với ai, đó là việc của chúng tôi.

Khi làm tất cả những việc này, có người hỏi tôi: tại sao các anh không thấy những cái hay cái đẹp trên mạng xã hội, mà cứ mở miệng ra là nói về nội dung xấu độc, nói về việc ngăn chặn? Tôi không phủ nhận rằng các nền tảng mạng xã hội có nhiều sự ưu việt. Nhưng tôi nói với họ một hình ảnh. Bây giờ, nếu anh vỗ vai người quét rác trên phố, hỏi rằng chị ơi sao chị không ngắm phố phường đèn hoa lộng lẫy đẹp thế này, thì chị ấy sẽ trả lời sao? Chị ấy sẽ gạt mồ hôi, cảm ơn bác, và nói việc của nhà cháu là quét rác, nếu sau khi quét rác xong còn thời gian, nhà cháu cũng sẽ ngắm phố.

Chúng tôi là những người quét rác. Không có thứ gì chỉ mang một mặt tích cực. Mạng xã hội mang lại cho công chúng khả năng chia sẻ thông tin dễ dàng, thì cũng đồng thời bào mòn nhiều phản xạ tư duy. Tin trên mạng xã hội là “tin dễ tin”, bởi vì không có hình thức truyền tin nào hiệu quả hơn truyền miệng, qua bạn tôi nói, người thân tôi nói, người nổi tiếng “chia sẻ”… Và hành vi tương tác trên mạng cũng chưa bao giờ dễ dàng như bây giờ – nó trở thành một thứ thao tác cá nhân đơn giản như hít thở, mà đã là hít thở thì sao lại phải nghĩ rằng nó gây hiệu ứng gì lên xã hội nữa?

Nhưng tất nhiên là chúng có ảnh hưởng – và nhiều lúc, là ảnh hưởng tiêu cực. Ai cũng có khả năng vất rác ra đường. Sự tự do mà Facebook và Google mang đến, không chỉ là tự do biểu đạt, mà còn là cảm giác tự do khỏi các kiềm tỏa mang tính pháp lý. Không có bộ quy tắc ứng xử (có nhưng ít ai buồn đọc), “thoát khỏi” chế tài, “chơi mạng” trở nên vô cùng hấp dẫn. Nhưng sự “tự do” này có thể quay sang làm hại chính những người đang tung hô. Nó thậm chí có thể tạo ra sự ảo tưởng về quyền lực.

Rác nội dung và việc quét chúng đi theo luật của ai, chỉ là một khía cạnh của vấn đề.

Các tập đoàn công nghệ, còn đang trở thành “người quyết định luật chơi” trong nhiều khía cạnh khác của các quốc gia. Chúng ta là một quốc gia có chủ quyền với một thị trường hơn 90 triệu dân, nhưng luật lệ trong lĩnh vực phân phối các nội dung số, thì lại đang phụ thuộc vào các định chế xuyên quốc gia như Google, Facebook, Apple. Họ quyết định nội dung, quyết định công nghệ, quyết định mô hình kinh doanh – ăn chia, quyết định phương thức thanh toán, đối soát. Điều đó đặt ra câu hỏi về chủ quyền trên không gian số.

Người Việt Nam sản xuất nội dung, người Việt Nam tiêu thụ, nhưng họ muốn ta phải trả tiền qua Visa hay Master, chứ không dùng thẻ trong nước, ta cũng phải chấp nhận. Đó là điều nguy hiểm mà các nhà quản lý cần nhận ra.

Cho dù đề cao sự hợp tác đôi bên cùng có lợi, luật chơi vẫn phải là của Việt Nam – một nước có chủ quyền. Khi Google đề nghị chúng tôi điền đơn như mọi người dùng khác, chúng tôi đã trả lời: “Chúng tôi không phải người dùng YouTube. Chúng tôi là những người quản lý YouTube ở Việt Nam”.

Cuộc đối thoại thành công với Google đã mở ra một chương mới về sự hợp tác dựa trên lợi ích chung. Còn Facebook, sẽ là chương tiếp theo. Và nếu như không có đối thoại, hoặc đối thoại kiểu giả vờ điếc, thì chúng tôi xác định rằng, đó là một cuộc đấu tranh.

Nguyễn Thanh Lâm – Cục trưởng Cục Phát thanh truyền hình – Thông tin điện tử