Đường lên đỉnh Olympia… “có nên chúc mừng cho nước Úc?”

Không có gì là lạ khi ở các quốc gia phát triển, số lượng du học sinh Việt Nam ngày càng tăng lên theo các năm. Tại Mỹ, số lượng du học sinh Việt Nam đứng thứ 6, trên bảng xếp hạng trong số các quốc gia có nhiều sinh viên đến Mỹ học tập. Tại Nhật Bản, du học sinh Việt hiện nay đã đứng top 2 về số lượng sinh viên.

Số lượng công dân Việt Nam đang du học tại nước ngoài, theo số liệu thống kê của Bộ giáo dục và Đào tạo năm 2016 là khoảng 130.000 người. Nhiều nhất chính là tại Nhật Bản với 38.000 du học sinh; tại Úc 31.000 du học sinh; tại Mỹ là 28.000 du học sinh; ngoài ra còn tập trung ở Trung Quốc, Anh, Hàn Quốc, Singapore…

Hằng năm, số người Việt lựa chọn con đường du học ngày càng nhiều, nhưng đi cùng với đó là một bài toán lớn với hàng loạt câu hỏi vì sao: những người tài giỏi không về nước phục vụ cho chính quê hương mình?; do cơ chế chính sách của nhà nước không phù hợp hay do Việt Nam quá nghèo, nên không thể phát huy hết khả năng của những người đang khao khát được cống hiến?

Phan Đăng Nhật Minh sẽ du học trong năm tới và liệu em có về nước sau khi tốt nghiệp?

Nhắc đến chuyện nhân tài, trước đây có rất nhiều người Việt cũng đã lựa chọn con đường du học, để đến các nước Đông Âu và Liên Xô học tập để mang tri thức về cho quốc gia. Mặc dù họ là những người tri thức nhưng sau đó, thay vì về nước thì họ đã chọn ở lại nước sở tại dù chỉ để làm các công việc bốc vác, làm thuê, con buôn… Cái nghèo trong nước khi đó đứng trước sức hút của vật chất, đồng tiền, của những chiếc ti vi, xe máy, xe đạp… làm cho họ có động lực vươn lên mọi khó khăn… và động lực ở lại.

Sau này, khi chế độ CNXH ở Đông Âu sụp đổ, không chấp nhận những năm tháng sống cực khổ bên xứ người. Nhiều người đã có nguồn vốn tích cóp được khi ở đây hơn 10 năm. Họ tiến hành mang nguồn vốn đó về Việt Nam đầu tư, cùng lúc khi Việt Nam lựa chọn nền kinh tế thị trường để phát triển. Vì vậy, nhiều người từ đây mà giàu lên, có nhiều người trở thành tỉ phú giàu nhất cả nước. Một phần khác trong số họ cũng đã trở thành tri thức thực thụ.

Câu chuyện trên có phần giống với những gì du học sinh Việt Nam lựa chọn ngày hôm nay. Các bạn trẻ Việt Nam cũng mang trong mình ấp ủ tìm kiếm nguồn tri thức của nhân loại, nhưng cũng một phần mang trong mình nhiệt huyết “đổi đời”, như những người đi trước.

Quay trở lại với vấn đề chính của việc “chảy máu chất xám” ở Việt Nam ngày hôm nay, đã có thống kê cho thấy 70% du học sinh lựa chọn ở lại các nước để sinh sống và làm việc thay vì tốt nghiệp xong về nước. Điều này cho thấy, Việt Nam đang bỏ đi một lượng lớn nhân tài cho đất nước, bởi ở một quốc gia đang phát triển như, nếu không tận dụng và sử dụng hết “nguồn tài nguyên” này, chắc chắn Việt Nam sẽ rơi vào “cái bẫy”của nhóm nước nghèo nàn, lạc hậu.

Để giải quyết cho bài toán này, chúng ta phải giải quyết được việc nếu về Việt Nam thì những du học sinh này có cơ hội phát triển không? Hay là lại “đứng vào hàng ngũ thất nghiệp”, như số cử nhân thất nghiệp có trình độ đại học trở lên ở quý I – 2017 là 139.000 người, gần bằng số du học sinh chúng ta có. Nếu vậy, thì thật buồn cười với chuyện “gỗ tốt chỉ để nhốt con bò”.

Bên cạnh đó, chế độ đãi ngộ Việt Nam gặp rất nhiều vướng mắc. Mặc dù chúng ta có mở các khu công nghệ cao để thu hút người tài về nước làm việc, Chính Phủ khuyến khích chương trình “khởi nghiệp sáng tạo”… nhưng điều này nếu so với các nước các du học sinh lựa chọn du học, bởi một phần của việc “cạnh tranh không công bằng” trong năng lực của một số đối tượng.

Chúng ta không nên dùng các lý lẽ như ở thế giới phẳng hiện nay du học sinh cũng có thể cống hiến cho nước nhà. Không thể dựa vào các đồng tiền ngoại tệ gửi về để đánh giá, bởi nếu có những con người này ở quốc gia này chúng ta sẽ làm được nhiều hơn trăm, ngàn thậm chí triệu lần như thế.

Chuyện “cái ăn, cái mặc” đến nay không còn phải là vấn đề chính của Việt Nam, có lẽ cái chính mà cần phải quan tâm nhất đó là tạo ra động lực phát triển bằng việc đổi mới. Để từ đó có thể kêu gọi được nguồn tri thức trẻ về nước điều hành sự phát triển này. Nếu không Việt Nam mãi chỉ “tiếc ngẩn ngơ” như câu thơ “Tuấn kiệt như sao buổi sớm/ Nhân tài như lá mùa thu” của Nguyễn Trãi.