Sạt lở 'nuốt' chục ngôi nhà ở An Giang là do khai thác cát?

Từ khu vực phà Thuận Giang về hạ nguồn có 1.500m tiếp tục bị xâm thực, gây sạt lở mạnh, lấn sâu vào đất liền từ 2 – 5m.

Nguyên nhân chính gây sạt lở là do sự phát triển mở rộng bãi bồi phía Tân Trung làm trục dòng chảy chính nên đáy sông lệch về phía bờ Chợ Mới. Kết quả đo lòng sông sâu nhất là -20m khi cách bờ Kiến An và -40m khi cách bờ Mỹ Hội Đông.

Vách bờ sông thẳng đứng, cộng thêm tác động do sóng hình thành bởi gió mùa Tây Nam, đào khoét tạo hàm ếch làm tăng độ sạt lở tại đây.

Khai thác cát ảnh hưởng xa hàng 100km

Trao đổi với VietNamNet, Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập nghiên cứu về sinh thái vùng ĐBSCL cho rằng, vụ sạt lở ở Vàm Nao vừa qua không phải là một sự kiện đơn lẻ, mà nó là hiện tượng mang tính quy luật.

Đây được xem là sự cảnh tỉnh đối với ĐBSCL, bởi sạt lở bờ sông, bờ biển ĐBSCL trong những năm qua diễn ra nghiêm trọng.

“Hiện nay sạt lở ĐBSCL đang diễn ra ngày càng trầm trọng hơn. Bờ sông đang sạt lở tứ tung, chưa thống kê hết..." thạc sĩ Hữu Thiện nói và cho biết, nguyên nhân sạt lở có nguyên nhân tại chỗ và trên toàn hệ thống.

Ông giải thích, xét tại một địa điểm sạt lở nào đó thì có thể do dòng chảy thay đổi, tàu thuyền, do xây dựng nhà sát bờ sông, do gần hố xoáy…

Nhưng nếu chỉ xét những nguyên nhân tại chỗ thì sẽ không đủ để lý giải cho tình trạng sạt lở khắp nơi, ngày càng nghiêm trọng ở ĐBSCL mà cần phải xét sự mất cân bằng của hệ thống dòng sông.

Khi sạt lở diễn ra trên diện rộng thì rõ ràng là đã có sự mất cân bằng...

“Nguyên nhân chính dẫn đến sạt lở bờ sông, bờ biển trên diện rộng ở ĐBSCL hiện nay là do sự mất cân bằng do thiếu phù sa mịn và cát sỏi”, ông Thiện nói và cho biết, do các đập thuỷ điện trên thượng nguồn sông MeKong nên lượng phù sa về các năm gần đây sụt giảm nghiêm trọng.

“ĐBSCL trong 20 năm qua, cát trên Sông Tiền và Sông Hậu đã bị khai thác rất nhiều.

Một nghiên cứu cho biết, so sánh hình thái dòng sông ở ĐBSCL từ 1998 - 2008, sông Tiền và Sông Hậu đã mất 200 triệu tấn cát, làm lòng sông của hai con sông này bị hạ thấp trung bình 1,3 mét, có những nơi khai thác cát tạo ra những hố rất sâu”, ông Thiện dẫn chứng.

Vẫn lời chuyên gia này, khai thác cát không phải chỉ ảnh hưởng tại chỗ mà ảnh hưởng xa hàng trăm km trên toàn bộ hệ thống sông bởi vì có những hố sâu mà năm sau cát về cũng không thể vượt qua, đi tiếp được, nên bên dưới thiếu cát và dòng chảy sẽ lấy cát để tự điều chỉnh.

“Với tình hình chắc chắn cát không về ĐBSCL trong tương lai, số cát còn lại ở Sông Tiền, Sông Hậu phải được xem là tài nguyên quí, cần phải gìn giữ cẩn thận, không nên khai thác bừa bãi hoặc bán rẻ.

Trong tương lai 10 năm hay vài chục năm tới, cát sẽ trở nên khan hiếm và giá cát sẽ tăng rất cao”, ông Thiện nói phải tổng điều tra lại trữ lượng cát còn lại.

Cần có quy hoạch tổng thể về khai thác cát cho toàn bộ 2 nhánh sông, không thể để tự mỗi tỉnh cấp phép trong phạm vi tỉnh mình vì tác động trên của việc khai thác cát không phải chỉ tại chỗ mà ảnh hưởng đến toàn bộ hình thái dòng sông và sạt lở bờ biển.

Đồng thời cần tăng cường kiểm soát chặt chẽ tình trạng khai thác cát lậu.

“Trước mắt, để tránh thiệt hại tài sản nhà cửa của người dân thì cần khẩn trương khảo sát lập bản đồ những vùng nguy cơ cao để chủ động di dời người dân khỏi vùng nguy hiểm và không cho phép xây dựng nhà cửa, công trình gần bờ sông ở những nơi nguy cơ cao”, ông Thiện khuyến cáo.