Emmanuel Macron và phép thử với Nền Cộng hòa thứ Năm

Ông Macron đã hứa hẹn sẽ có ứng viên của phong trào Tiến Bước đứng ra tranh cử tại tất cả các khu vực bầu cử, và các cuộc thăm dò dư luận cũng cho thấy Tiến Bước cho thể sẽ giành được nhiều ghế trong Quốc hội Pháp hơn bất cứ đảng phái nào khác - và thậm chí còn có khả năng giành được đa số trong Hạ viện 577 ghế của nước này. Điều này, nếu xảy ra, sẽ là một thành công vô cùng ấn tượng cho một tổ chức chính trị chỉ vừa nổi lên trên chính trường trong vòng vỏn vẹn một năm.

Tuy nhiên, trong trường hợp xấu hơn khi phong trào Tiến Bước không giành được đa số ghế trong Quốc hội, Tổng thống đắc cử Macron sẽ phải thành lập một Chính phủ liên minh cùng với các đảng phái khác. Và nếu một đảng nào khác giành được đa số phiếu, ông Macron sẽ buộc phải thỏa hiệp với đảng này trong một kịch bản mà người Pháp gọi là “sống thử”.

Tại Pháp, trong nhiều thập kỷ trở lại đây, các Tổng thống thường được lựa chọn từ Đảng Cộng hòa trung hữu hoặc Đảng Xã hội trung tả. Chiến thắng của họ trong cuộc bầu cử Tổng thống sẽ mở đường cho chiến thắng của đảng mình trong cuộc bầu cử Quốc hội. Điều này cho phép Tổng thống có thể chỉ định một Thủ tướng từ đảng của mình, người sẽ điều hành Chính phủ theo đường lối của Tổng thống. Nhưng không phải khi nào kịch bản này cũng diễn ra; kể từ khi được cố Tổng thống Charles de Gaulle thành lập năm 1958, Nền Cộng hòa Thứ Năm đã trải qua ba lần “sống thử”.

Mỗi khi kịch bản “sống thử” diễn ra, vai trò Tổng thống bị giảm tối đa, và mọi thẩm quyền điều hành đất nước gần như rơi vào tay Thủ tướng. Điển hình là giai đoạn cuối những năm 1980, Thủ tướng Jacques Chirac, một người của đảng Cộng hòa, đã tiến hành cắt giảm thuế và tư hữu hóa các doanh nghiệp nhà nước trong sự phản đối bất lực của Tổng thống Francois Mitterand, một người của đảng Xã hội. Nhưng khi tới lượt ông Chirac trở thành Tổng thống, thì lại có Thủ tướng Lionel Jospin đến từ đảng Xã hội thông qua luật giảm giờ làm từ 39 xuống còn 35 giờ.

Nhưng hệ thống chính trị đã vận hành khá trơn tru trong thời gian gần đây: Pháp đã không có một Chính phủ chia rẽ nào kể từ sau lần cải cách hiến pháp đầu những năm 2000. Những cải cách này đã điều chỉnh nhiệm kỳ Tổng thống và Quốc hội cùng về mức 5 năm, và nước này cũng đã tổ chức các cuộc bầu cử Tổng thống và Quốc hội sát nhau hơn để tránh tối đa nguy cơ xảy ra kịch bản “sống thử”.

Tuy nhiên, cuộc bầu cử Tổng thống vòng hai cuối tuần qua đã phá bỏ lề lối cũ của hệ thống chính trị Pháp - và nguy cơ “sống thử” với những rối ren chính trị đi kèm với nó lại càng trở nên hiện hữu hơn bao giờ hết. Nếu một đảng đối lập giành được đa số trong kỳ bầu cử Quốc hội tháng tới, Tổng thống Macron sẽ khó có khả năng thực hiện những cam kết tranh cử đầy tham vọng của mình: Cụ thể là cắt giảm chi tiêu Chính phủ và cho người sử dụng lao động quyền linh hoạt tuyển dụng, sa thải và thương lượng trực tiếp với người lao động. Và nếu ông rơi vào thế phải thành lập một Chính phủ liên minh từ các đảng phái khác nhau, ông cũng sẽ không dễ dàng gì để giành được sự ủng hộ mỗi lần muốn thông qua một đạo luật nào đó. Như ứng cử viên Cộng hòa Francois Fillon, người đã thua cuộc trong vòng bầu cử thứ nhất, đã từng cảnh báo, ông Macron sẽ phải năm lần bảy lượt “xào nấu những món ăn chính sách đầy vị bất lực và thỏa hiệp” - loại món ăn tồi tệ nhất trong nền ẩm thực chính trị Pháp.

Theo như những kịch bản này, việc đưa ông Macron tới điện Elysee có thể sẽ mang tới những tác dụng ngược so với những gì các cử tri bỏ phiếu cho ông kỳ vọng: Một người được lựa chọn để hành động có thể sẽ phải rất chật vật trong mọi hành động, một người được lựa chọn để phá bỏ lề lối chính trị truyền thống có thể sẽ phải thỏa hiệp với chính những lề lối đó. Sự thất vọng của cử tri và khao khát thay đổi sẽ ngày một lớn hơn.

Thực tế này như một vòng tròn lẩn quẩn đang diễn ra trên khắp châu Âu, khi nỗi thất vọng của cử tri với nền tảng chính trị hiện có đang làm suy yếu các đảng trung tả và trung hữu, tạo điều kiện cho hàng loạt đảng cỡ nhỏ và cỡ vừa nổi lên tranh giành ảnh hưởng trên trường chính trị. Sự phân tách về chính trị càng lớn thì càng dễ dẫn đến tình trạng những Chính phủ liên minh thiếu ổn định không thể điều hành hiệu quả và thông qua những chương trình chính sách quan trọng của đất nước. Kết quả là các cử tri sẽ càng bất mãn, và sẽ càng hướng tới những đảng phái và chính trị gia có xu hướng cực đoan hơn.

Nếu, trong một kịch bản sáng sủa hơn, phong trào Tiến Bước của tân Tổng thống Macron giành được đa số trong Quốc hội, hoặc nếu các nghị sĩ đảng Cộng hòa và đảng Xã hội đột ngột trở nên hợp tác với nhau hơn, thì nhiệm kỳ của ông Macron có thể sẽ xuôi chèo mát mái. Như nhà sử học Pháp Aline-Florence Manent đã từng chỉ ra, Tướng De Gaulle xây dựng Nền Cộng hòa Thứ Năm theo một mô hình không lệ thuộc vào các đảng phái, một điều ông cho là sẽ tạo ra sự bất ổn và bế tắc. Người sáng lập ra nước Pháp hiện đại đã thiết kế một chế độ chính trị là sự kết hợp giữa các thể chế của hệ thống nghị viện với quyền lực Tổng thống, với mục đích nhằm đảm bảo rằng một cuộc khủng hoảng trong các đảng chính trị sẽ không dẫn đến một cuộc khủng hoảng trong Chính phủ.

Nhiệm kỳ Tổng thống sắp tới của ông Macron sẽ chính là một phép thử với Nền Cộng hòa Thứ Năm. Chế độ này trên thực tế chưa được thử thách, do trong quá trình vận động, hệ thống chính trị nước này trên thực tế đã trở thành một hệ thống lưỡng đảng.

Thành công hay thất bại của Tổng thống Macron trong thời gian sắp tới, sẽ phần nào nói lên khoảng cách giữa lý luận và thực tiễn của Nền Cộng hòa Thứ Năm.