Những điều kiện mua nhà xã hội đã lỗi thời

Trong 5 năm từ 2016 đến 2020, 18.000 người ở TP HCM cần vay vốn nhà ở xã hội để mua hoặc xây nhà nhưng chỉ có 1,7% (tương ứng 310 người) được vay, theo số liệu được ông Huỳnh Thanh Khiết, Phó giám đốc Sở Xây dựng TP HCM, nêu tại một hội nghị sơ kết về phát triển nhà ở hồi tháng 3. Lãnh đạo Sở nhìn nhận người mua nhà ở xã hội rất khó tiếp cận và hầu như không được hưởng gói chính sách liên quan mà phải vay từ nguồn khác với giá thương mại, lãi vay cao hơn.

Với nhóm người thu nhập thấp, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP HCM (HoREA) Lê Hoàng Châu cho rằng nên tăng mức thu nhập tối thiểu không phải chịu thuế thu nhập cá nhân từ 11 lên 13 triệu đồng và tăng mức giảm trừ gia cảnh từ 4,4 triệu lên 5,5 triệu đồng để phù hợp hơn với thu nhập thực tế sau 8 năm Luật Nhà ở 2014 đi vào thực tiễn.

Ông Trần Khánh Quang, Tổng giám đốc Công ty đầu tư Bất động sản Việt An Hòa, cũng cho rằng điều kiện trên hiện rất lỗi thời. Tiêu chí xác định "thu nhập thấp" đang áp dụng chưa tính đến tỷ lệ chi phí trả cho ngôi nhà trên tổng thu nhập hộ gia đình (thông thường không được quá 50%). Trong khi giá nhà ở xã hội đã tăng gấp đôi sau 5 năm, còn khung thu nhập dưới thuế vẫn giữ như 8 năm trước dẫn đến việc người mua nhà phải chi trả quá nửa thu nhập hàng tháng cho khoản vay ngân hàng.

Một bất cập khác, là nhiều đối tượng có nhu cầu mua nhà khác không được đề cập, theo chuyên gia.

Cũng theo Khảo sát của VnExpress và Ban IV, 39% các câu trả lời từ những người muốn tiếp cận nhà ở xã hội cho thấy, khó khăn lớn nhất với họ là không đáp ứng đủ các điều kiện hiện nay. Theo ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP HCM (HoREA), đây là những người thuộc nhóm không phải thu nhập thấp theo quy định hiện tại, nhưng cũng không đủ tài chính để mua nhà ở phân khúc cao hơn.

"Họ đang bị 'lãng quên'", ông nói và cho rằng đã đến lúc điều chỉnh và phân cấp lại đối tượng mua nhà ở xã hội, đồng thời nới một số điều kiện về thu nhập, cư trú để người có nhu cầu dễ tiếp cận phân khúc này hơn.

Ông Quang gợi ý giải pháp từ mô hình Quỹ tiết kiệm nhà của Đức theo hướng tư nhân hóa và hợp tác theo hình thức công - tư (PPP). Ông cho biết, mô hình này được xây dựng trên nguyên tắc tự nguyện tham gia, đóng góp và xã hội hóa nên không sử dụng vốn chính sách mà từ vốn tư nhân và tiền nhàn rỗi của người dân. Quỹ này sẽ phân tầng để phù hợp với mỗi nhóm đối tượng. Ví dụ nhóm người nghèo và cận nghèo sẽ được hỗ trợ cho thuê nhà - phù hợp với khả năng chi trả, còn nhóm thu nhập trung bình, thấp được hỗ trợ mua nhà.

"Chúng ta không nên gộp chung người nghèo, cận nghèo và thu nhập thấp vào một nhóm rồi tìm sản phẩm đáp ứng điều kiện cả hai, tạo ra vòng luẩn quẩn", ông Quang nói.

Bên cạnh vấn đề thu nhập, cư trú cũng là một trong những điều kiện để có được suất mua nhà xã hội. Thuộc nhóm thu nhập thấp, song chị Hồng Vân, 28 tuổi, (Cầu Giấy, Hà Nội), vẫn bị loại từ vòng hồ sơ do không đủ điều kiện về cư trú. Một trong những giấy tờ đầu tiên mà người thuê trọ như chị phải làm là đăng ký tạm trú một năm trở lên tại Hà Nội. Trước đây là sổ tạm trú (KT3) và nay là xác nhận thông tin cư trú.

"Tôi không hiểu sao lại phải đặt giới hạn một năm trong khi người đi thuê nhà đương nhiên thuộc nhóm tạm trú, công an cũng xác nhận người đó đang sinh sống đúng khu vực này. Dữ liệu dân cư liên thông hết rồi mà thủ tục vẫn rất phức tạp", chị băn khoăn, đồng thời cho rằng trong quy định nên bỏ điều kiện thời gian tạm trú vì chị đang làm việc cho một doanh nghiệp tại Hà Nội nhiều năm nay.